Z dniem 1 stycznia 2016 r. zmianie uległy przepisy dotyczące naliczania odsetek. Zmiany te są wynikiem implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych i mają na celu uproszczenie oraz ujednolicenie systemu naliczenia odsetek. Zmianą objęte zostały przede wszystkim przepisy ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych („UTZ”) oraz Kodeksu cywilnego („KC”).
Według pierwotnego stanu prawnego wierzyciel z tytułu opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego mógł domagać się odsetek w wysokości:
- odsetek ustawowych, w przypadku braku umownego ustalenia wysokości odsetek za opóźnienie (na koniec 2016 roku wynosiły 8%)
- odsetek maksymalnych, w przypadku umownego określenia odsetek za opóźnienie, czyli według stopy wyższej niż wysokość odsetek ustawowych, jednak nigdy nie więcej niż czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego NBP (na koniec 2016 roku wynosiły 10%).
Ponadto odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych obliczane były na zasadach określonych w UTZ i na koniec 2016 roku wynosiły 8%.
Nowe przepisy dokonały rozróżnienia odsetek na ich cztery rodzaje, tj.: 1) ustawowe odsetki kapitałowe, 2) maksymalne odsetki kapitałowe, 3) ustawowe odsetki za późnienie oraz 4) maksymalne odsetki za opóźnienie.
Obecnie odsetki kapitałowe są równe sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktu procentowego („pp”) i wynoszą 5% (art. 359 § 2 KC). Zgodnie z nowymi przepisami odsetki za opóźnienie w obrocie nieprofesjonalnym wynoszą wartość stopy referencyjnej i 5,5 pp i wynoszą 7% (art. 481 § 2 KC), zaś odsetki za opóźnienie w obrocie profesjonalnym są obliczane według wzoru: stopa referencyjna NBP plus 8 pp i wynoszą 9,5% (art. 4 pkt 3 UTZ).
W zakresie odsetek maksymalnych zmiana polega na tym, że nie mogą one przekroczyć w stosunku rocznym dwukrotności wysokości odsetek kapitałowych (art. 359 §2(1) KC), czyli aktualnie jest to 10%. Podobnie wygląda sytuacja z wysokością odsetek maksymalnych za opóźnienie, gdzie maksymalna ich wysokość nie może w stosunku rocznym przekroczyć dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 § 2(1) KC), czyli aktualnie będzie to więc granica 14%.
Komentarz
Należy uznać, że wprowadzona zmiana jest krokiem naprzód, przede wszystkim z uwagi na fakt, iż wysokość odsetek ulega zmianie wraz z sytuacją ekonomiczną obowiązującą w kraju i w zasadzie bez konieczności wydania dodatkowego aktu prawnego. Ponadto, zgodnie z celem przyświecającym zmianom, to właśnie dłużnik powinien ponosić ryzyko opóźnienia w spłacie długów i nie powinno się tego ryzyka przenosić na wierzyciela. Dodatkowo, w związku z wprowadzonymi zmianami warto zastanowić się nad aktualizacją obowiązujących umów w zakresie postanowień dotyczących naliczania odsetek, w szczególności tam, gdzie zwykle zastrzegane było ich naliczanie według pierwotnego stanu prawnego, czyli jedynie odsetek ustawowych.
radca prawny Dariusz Gapski