Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 r., sygn. akt III CZP 88/15
Sąd Najwyższy orzekł, że obszar strefy kontrolowanej (powierzchni wyznaczonej po obu stronach gazociągu, w której przedsiębiorca przesyłowy podejmuje czynności w celu zapobieżenia działalności mogącej mieć negatywny wpływ na trwałość i prawidłowe użytkowanie gazociągu), nie przesądza o szerokości pasa służebności przesyłu ustanowionej dla gazociągu. Tym samym, powierzchnia stref kontrolowanych nie może stanowić odniesienia dla żądań właścicieli nieruchomości, na których zlokalizowano urządzenia przesyłowe, w zakresie wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Uchwała porządkuje dotychczasowe, niejednolite orzecznictwo w tym zakresie.
W sprawie będącej przedmiotem powyższego orzeczenia Sądu Najwyższego właścicielka nieruchomości, na której zlokalizowany był fragment gazociągu, wystąpiła do sądu w wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem na rzecz właściciela tego gazociągu. Gazociąg przebiegał przez nieruchomość na długości 45,50 m, a strefa kontrolowana gazociągu , zgodnie z właściwym rozporządzeniem, wynosiła 30 m (po 15 m od osi). Właściciel gazociągu zgadzał się na ustanowienie służebności, jednakże obszar nieruchomości objęty obciążeniem (służebnością) identyfikował jako pas 6 metrów, po 3 m od osi gazociągu, na całej jego długości i do takiego obszaru odnosił proponowane przez właścicielkę nieruchomości wynagrodzenie. Ta jednak twierdziła, że wynagrodzenie, jak i zakres służebności obejmują cały obszar strefy kontrolowanej. W konsekwencji zamiast wynagrodzenia za pas służebności o szerokości 6 m (7.560 zł), domagał się zasądzenia wynagrodzenia za obszar służebności przesyłu, pokrywający się z obszarem strefy kontrolowanej (szerokość pasa – 30 m), w wysokości 38.000 zł.
W uchwale Sądu Najwyższego wyraźnie oddzielono pojęcia strefy kontrolowanej od pojęcia obciążenia, stanowiącego o istocie służebności przesyłu. Ta ostatnia bowiem ma charakter czynny – uprawnia do podejmowania przez właściciela urządzeń określonych działań na cudzej nieruchomości, przy jednoczesnym obowiązku znoszenia tych działań przez właściciela takiej nieruchomości. Z kolei obowiązki związane ze strefą kontrolowaną polegają dodatkowo na powstrzymywaniu się od korzystania z nieruchomości w określony sposób; ograniczają właściciela w prawie zabudowy, dokonywaniu nasadzeń, wymagają od niego współdziałania z przedsiębiorcą przesyłowym.
Jak wynika z uchwały, skoro przepisy rozporządzenia dotyczące stref kontrolowanych kształtują treść prawa własności, to strefa ta nie przekłada się na zasady ustanawiania służebności przesyłu. Modyfikacja treści prawa własności, dokonana już w rozporządzeniu, nie upoważnia do regulacji tej samej materii ponownie, przy pomocy służebności jako ograniczonego prawa rzeczowego. Ponadto Sąd Najwyższy podkreślił brak bezpośredniego związku pomiędzy istnieniem stref kontrolowanych, a regulowaniem tytułu prawnego do posadowienia urządzeń przesyłowych na nieruchomości – strefy istnieją również na takich nieruchomościach, co do których przedsiębiorcom nie przysługuje żaden tytuł.
Zgodnie z uzasadnieniem uchwały: „Powierzchnia nieruchomości zajęta pod służebność powinna odpowiadać warunkom eksploatacji sieci przyjętym w przedsiębiorstwie będącym właścicielem urządzeń przesyłowych. Wyznaczona w ten sposób strefa ma zabezpieczać potrzeby eksploatowania urządzeń, zapewniając przedsiębiorcy możliwość prawidłowego korzystania z nich, ale także ich konserwacji, naprawy, modernizacji, usuwania awarii, wymiany elementów. Te okoliczności bierze zatem pod uwagę sąd ustanawiając służebność przesyłu. Nie są one tożsame z przesłankami decydującymi o wyznaczeniu strefy, w obrębie której trzeba liczyć się z istnieniem urządzenia w celu zapewnienia bezpiecznych warunków jego eksploatowania i funkcjonowania w otoczeniu”.
Co istotne, Sąd Najwyższy nie odpowiedział na inne zadane pytanie w tej sprawie przez Sąd Okręgowy, którego zapytanie wywołało podjęcie omawianej uchwały. Sąd Okręgowy interesowało, czy wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu gazociągu obejmuje wynagrodzenie za istnienie obciążenia nieruchomości wynikającego ze strefy kontrolowanej, poza pasem służebności przesyłu. Źródłem powyższej wątpliwości jest brak jakichkolwiek kryteriów w obowiązujących przepisach, które należałoby uwzględnić przy określaniu wysokości wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu. Ponadto w dotychczasowym orzecznictwie podkreśla się, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem.
Sąd Najwyższy zwrócił jednak uwagę na to, że przedmiotowe wynagrodzenie nie może rekompensować uszczerbków doznanych prze właścicieli nieruchomości obciążonych, które podlegają wyrównaniu za pomocą odrębnych roszczeń uregulowanych w przepisach szczególnych. Dotyczy to przede wszystkim ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ,która przewiduje mechanizm kompensowania uszczerbków, jakich doznaje właściciel nieruchomości obciążonej w związku z legalnymi działaniami administracji w zakresie planowania przestrzennego (odszkodowanie w przypadku uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, na skutek którego właściciel doznaje ograniczenia w dotychczasowym korzystaniu z nieruchomości), jak i w związku z legalnymi działaniami inwestorów realizujących swoje zamierzenia na jego nieruchomości, czy w jej sąsiedztwie (odszkodowanie w związku z wydaniem decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego i decyzji o warunkach zabudowy). Tym samym, należy stwierdzić, że wynagrodzenie z tytułu służebności przesyłu, powinno odnosić się do obszaru eksploatacji gazociągu, a więc pasa służącego do jego obsługi, bez względu na szerokość strefy kontrolowanej. Zauważa się jednak zachowawcze stanowisko Sądu Najwyższego, który w tym zakresie odmówił podjęcia uchwały, pozostawiając przedmiotowe zagadnienie dalszej dyskusji.
Zagadnienie stref kontrolowanych reguluje Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz. U. 2013 r., poz. 640).
adwokat Jagoda Guzik